28 januari 2022
Stabiliteitsmodel voor preventie, hulp en ondersteuning aan mensen in een kwetsbare positie
Hoe kunnen we volwassenen en gezinnen ondersteunen die tijdelijk of voor langere tijd de grip op hun leven kwijt zijn of dreigen kwijt te raken? Hoe kunnen we de hulpverlening verbeteren aan mensen van wie we het gedrag niet, niet goed of niet snel genoeg begrijpen? Waar liggen de oorzaken? En hoe zorgen we ervoor dat ze weer grip op hun leven en hun leefomgeving krijgen?
Het Stabiliteitsmodel van K2 geeft alle betrokken hulpverleners een gezamenlijk denk- en doekader om mensen in een kwetsbare positie minder stress en meer stabiliteit te geven. We vergroten de veiligheid van de persoon zelf én van zijn of haar omgeving en/of gezin door integraal in te zetten op drie gebieden: meedoen, continuïteit van zorg & ondersteuning en bestaanszekerheid. En dat werkt. Mensen in een kwetsbare positie kunnen zich prima handhaven, míts ze een stabiele leefomgeving hebben zonder giftige stress.
"Gezondheid is meer dan ziekte alleen. Het Stabiliteitsmodel van K2 helpt ons keer op keer om naar alle levensvraagstukken van inwoners in een kwetsbare positie te kijken. Het helpt ons om ook voor mensen met zeer complexe problematiek te werken aan een zelfredzame basis."
Evelien Meijerink, projectleider Grip op Onbegrip, regio Noord-Limburg
Zonder stabiele leefomgeving is iedereen kwetsbaar
Ieder mens wil graag meedoen, het gevoel hebben erbij te horen en ertoe te doen. Ook hebben we allemaal behoefte aan een stabiele thuissituatie en zorg als we dat nodig hebben. In onze complexe samenleving is het voor mensen in een kwetsbare positie extra lastig om deze stabiliteit voor zichzelf of in hun leef- en thuisomgeving te realiseren. Door psychische of cognitieve problemen, door problemen in de omgeving of door het op elkaar inwerken van deze factoren kan iemand de grip op zijn of haar leven kwijtraken. Zeker in combinatie met een (licht) verstandelijke beperking vormt zich dan al snel een kluwen van problemen en een neerwaartse spiraal.
Mensen in een kwetsbare positie
Mensen in een kwetsbare positie met onbegrepen gedrag zijn niet in één standaard categorie te plaatsen. Vaak gaat het om een combinatie van factoren die maken dat iemand kwetsbaar is of kan worden (zie onderstaande figuur). Dit kan leiden tot schrijnende situaties voor de inwoner zelf, het gezin of overlastgevend gedrag geven met een veiligheidsrisico, zoals overlast, huiselijk geweld, vervuiling en agressie.
Giftige stress ontregelt het brein
Spanning hoort bij het leven, maar chronische stress kan het brein ernstig ontregelen. Het lukt dan niet meer om de stresshormonen terug te brengen naar het rustniveau. Zulke giftige stress komt zeker niet alleen door ingrijpende gebeurtenissen, zoals een ziekte, een oorlogssituatie, een ongeluk of een sterfgeval. Bruce McEwen (neuro-endocrinoloog) trekt het veel breder: "Wat onze gezondheid pas echt aantast zijn de subtiele, langdurige invloeden vanuit onze omgeving: armoede of verwaarlozing binnen de familie, leven in een vervuilde buurt vol herrie, belastend werk, slecht slapen, eenzaamheid, te veel of te ongezond eten, te weinig bewegen, roken, drinken.” (In NRC, 7 september 2018 'Zo werkt je gestreste brein', door Niki Korteweg.)
Wat doet stress?
- Stress heeft een grote impact op ons zelfoplossend vermogen en onze zelfredzaamheid. En juist in de huidige complexe samenleving wordt een groot beroep gedaan op deze vaardigheden: we moeten continu keuzes maken, informatie begrijpen en toepassen en de digitale wereld doorgronden.
- Stress heeft direct invloed op ons denken en handelen. Het functioneren wordt moeilijker: we kunnen niet helder nadenken en ervaren lichamelijke en mentale klachten.
- Bij stress liggen kort- of langdurige mentale verwardheid en verward gedrag op de loer.
Onbegrepen gedrag
Psychische kwetsbaarheid of psychische problemen in combinatie met stress en/of het hebben van onvoldoende grip op het leven kunnen zeer ontregelend werken. Het gaat in de realiteit van het dagelijks leven niet alleen om het probleem, de diagnose of de psychische stoornis, zoals beschreven in de DSM 5. Deze insteek is te beperkt om mensen met onbegrepen gedrag of onveilige situatie goed te ondersteunen. We hebben het dus over een veel grotere groep mensen en gezinnen dan alleen de gediagnosticeerde groep.
Het gaat vaak om mensen die:
- zich niet realiseren dat ze zorg of begeleiding nodig hebben,
- geen ziekte-inzicht hebben of
- hun problemen niet als ‘iets van hen’ zien en daardoor geen zorgvraag hebben;
- hun zorgvraag niet kunnen verwoorden;
- de zorg die ze nodig hebben niet zelf kunnen organiseren.
Adequate hulp is domein- en professie-overstijgend
Om te zorgen dat stress niet leidt tot onbegrepen gedrag, langdurig verlies van grip op het leven of een veiligheidsrisico voor de persoon zelf of hun omgeving en/of gezin, moeten we adequate hulp bieden. Want als die hulp er niet is, dan schaadt het hun gezondheid, hun functioneren, de opvoeding en hun toekomstmogelijkheden. Daarnaast heeft het negatieve impact op hun naasten en buren, waardoor welzijn, gezondheid en functioneren van die mensen ook worden aangetast.
Maar wat is adequate hulp voor mensen van wie wij het gedrag langdurig niet (goed) begrijpen of die langdurig de grip op hun leven (dreigen te) verliezen? De oplossing ligt meestal niet in één domein, of in de handen van een enkele specialist, maar in het aanbrengen van samenhang over meerdere domeinen en specialismen heen. En dat is de kracht van het Stabiliteitsmodel. Met onze domein- en professie-overstijgende aanpak bereik je de beste resultaten.
Het Stabiliteitsmodel: minder stress en meer stabiliteit
Ons uitgangspunt voor het ondersteunen van volwassenen of gezinnen in een kwetsbare positie is het verminderen van stress en het vergroten van stabiliteit. Als we de stress verlagen, creëren we meer stabiliteit in iemands leven. En andersom: meer stabiliteit zorgt voor minder stress. Op basis van deze gedachtegang hebben wij het Stabiliteitsmodel ontwikkeld. We onderscheiden hierin drie gebieden waarin stabiliteit essentieel is en de stress laag moet zijn:
- Het kunnen meedoen in de samenleving, zodat ze een dagbesteding hebben, sociale contacten opdoen en zich trots voelen.
- Het hebben van continuïteit van zorg en (informele) ondersteuning.
- Het hebben van bestaanszekerheid en een houdbare leefomgeving, waarbij de stress op verschillende onderdelen van iemands leven wordt verminderd.
Door integraal in te zetten op meedoen, continuïteit van zorg en ondersteuning en bestaanszekerheid, kan de veiligheid van de persoon zelf én zijn of haar omgeving worden vergroot. Een probleem kan zich uiten in gezondheid, maar de oplossing kan liggen in bestaanszekerheid of mee kunnen doen, en omgekeerd. Het zijn geen strikt gescheiden domeinen; ze beïnvloeden elkaar en hangen nauw met elkaar samen.
Het Stabiliteitsmodel in de praktijk
Meedoen
Mo, 35 jaar: “Ik weet nog dat ik weer vrijwilligerswerk ging doen en dat ik weer in de trein kon zitten. Toen had ik echt het gevoel dat ik er weer bij hoorde.”
Meedoen gaat over deelnemen aan een gemeenschap en het hebben van betekenisvolle sociale relaties met andere mensen. Het gaat over een zinvolle daginvulling, het gevoel dat je een bijdrage levert en ertoe doet. Dat geeft een gevoel van trots en erbij horen.
Continuïteit van zorg en ondersteuning
Pieter, consulent toegangsteam gemeente: “Eindelijk hadden we meneer zo ver dat hij naar de detox ging. Maar dan komt ie terug en dan liggen de flessen daar nog allemaal in de tuin, dan is het risico natuurlijk heel groot dat het allemaal weer opnieuw begint.”
Een inwoner of gezin in een kwetsbare positie moet kunnen rekenen op continuïteit in de ondersteuning en de hulp. Door de stress op de korte termijn te verminderen en eventueel bepaalde problemen over te nemen, creëren we rust en ruimte voor stabiliteit op de lange termijn. Dit werkt alleen als alle partijen om die inwoner/gezin heen hun inzet op elkaar én op de inwoner afstemmen en samen toewerken naar een gezamenlijk doel.
Bestaanszekerheid
Tom: ‘’Mijn nieuwe huis geeft mij ook het gevoel van dat de wereld eigenlijk ook een stukje groter werd in mogelijkheden. Dan heb je echt het gevoel dat je toch wat meer leeft ofzo.”
Stabiliteit begint met voorzien zijn in basale basisbehoeften. Denk aan huisvesting, een stabiele financiële situatie, (gezonde) voeding, een dag- en nachtritme, hygiëne en een leefbaar huis. Als de basisbehoeften op orde zijn, geeft dat ruimte om hulp te accepteren of voor bijvoorbeeld behandeling, ontwikkeling of een andere daginvulling, met meer resultaat op de lange termijn.
Veiligheid voor inwoner zelf en omgeving
Jenneke, verbindingsfunctionaris zorg en veiligheid: “Door met de politie af te stemmen over de openstaande boetes en voorwaarden aan de zorg te verbinden, krijg je een duidelijk plan. Juist ook voor die inwoner in een kwetsbare positie.”
Veiligheid gaat om de persoon zelf én zijn of haar gezin/omgeving. Daar is samenwerking tussen zorg en veiligheid voor nodig: alleen gezamenlijk doorbreek je overlastsituaties en beperk en voorkom je de gevarenrisico’s. Dit kan meer stabiliteit op de lange termijn opleveren.
Praktisch denk- en doekader
Het Stabiliteitsmodel is ontwikkeld als praktisch denk- en doekader. Het brengt zaken bijeen die nu vaak los van elkaar worden aangepakt. Daarmee wordt voorkomen dat volwassenen of gezinnen met problemen of meerdere leefgebieden langs verschillende loketten moeten. Het Stabiliteitsmodel helpt niet alleen om een actueel probleem op te lossen, maar ook om op de langere termijn tot duurzame oplossingen te komen.
Het Stabiliteitsmodel geeft alle betrokkenen handvatten voor een gedeelde taal en een gedeelde aanvliegroute in de ondersteuning, bijvoorbeeld bij casuïstiekoverleg. Erik, consulent toegangsteam gemeente: "Doordat je met de verschillende partijen aan tafel zit is het bijzonder zinvol. Je merkt hoe belangrijk het is om breed te kijken naar een inwoner, niet door je eigen rietje."
Praktische tips voor het werken met het Stabiliteitsmodel
Benut de kracht van samenwerking
Een succesvolle aanpak vraagt van bestuurders, beleidsmakers en professionals om minder vanuit hun eigen koker te kijken en meer te kijken naar waar de meeste stress zit. Vervolgens kan bepaald worden welke partij deze stress het beste kan verminderen. Professionals uit zorg, welzijn, veiligheid, wonen en werk moeten stressoren kunnen herkennen én ze moeten de ruimte krijgen om hiermee aan de slag te gaan. Hun handelingsperspectief moet worden vergroot en ze moeten back-up krijgen van hun bestuur.
Laat aanpak en beleid aansluiten op de praktijk
Probeer mensen niet in één of enkele categorieën te duwen om daar vervolgens een aanpak of specifiek beleid voor te ontwikkelen. Dit leidt er slechts toe dat het beleid onvoldoende aansluit op de werkelijke praktijk en de mensen en gezinnen die het nodig hebben, krijgen daardoor onvoldoende adequate ondersteuning.
Zoek elkaar op in de uitvoering
Blijf elkaar in de uitvoering opzoeken en neem de eigen expertise niet automatisch als startpunt van de benodigde ondersteuning. Bij inwoners en gezinnen in een kwetsbare positie is het zinvoller om eerst vast te stellen waar de ergste stress zit, hoe deze kan worden verminderd en wie hier concreet iets in kan betekenen.
Voorkom stagnatie, pak door op meerdere gebieden
Voorkom stagnatie door te sturen op echte oplossingen. Eén stap vooruit is niet voldoende om structurele stabiliteit te realiseren. De uitkering laten doorlopen, kan bijvoorbeeld een oplossing zijn, maar dan is het ook zaak door te pakken om de woning weer leefbaar te krijgen en overlast te verminderen. Stagnatie in de realisatie van één van de stappen komt vaak door het ontbreken van de vereiste verstandhouding tussen partijen in de aanpak van de complexe, meervoudige problemen van deze mensen. Om stevig door te pakken op een casus is nauwe samenwerking over domeinen en organisaties heen – zowel qua beleid als uitvoeringspraktijk – essentieel.
Maak ook het verschil
Werken met het Stabiliteitsmodel is een kwestie van doen. Gebruik het model bij het maken van nieuw beleid of het tussentijds sturen op resultaten. Houd het ook bij de hand tijdens casuïstiekbesprekingen om zo een gedeelde visie, taal en werkwijze te creëren en de samenwerking tussen uitvoeringsorganisaties te verbeteren. Met het Stabiliteitsmodel kunnen gemeenten echt het voortouw nemen en het verschil maken in de hulpverlening aan volwassenen en gezinnen in een kwetsbare positie.
te sparren?
